مرخصی زایمان در سال ۱۴۰۴ برای تمام زنان شاغل چه در دستگاههای دولتی و چه شرکتها و کسبوکارهای خصوصی به مدت ۹ ماه کامل (۲۷۶ روز) تعیین شده است. این مدت میتواند قبل از زایمان، بعد از زایمان یا ترکیبی از این دو باشد و تمام این زمان، طبق قانون، جزو سابقه کاری و بیمهای فرد محسوب میشود.
پرداخت حقوق در این دوران بسته به نوع اشتغال متفاوت است:
کارمندان دولت ۱۰۰٪ حقوق و مزایا را از دستگاه محل خدمت دریافت میکنند، در حالیکه بیمهشدگان تأمین اجتماعی دو سوم میانگین حقوق سه ماه آخر را از سازمان تأمین اجتماعی دریافت خواهند کرد.
این مرخصی همچنین با مزایایی مثل یک ساعت کاهش ساعت کاری برای شیردهی, امکان مرخصی استعلاجی در دوران بارداری و حفظ امنیت شغلی مادر همراه است.
قوانین جدید و بهروزرسانیشده در سال ۱۴۰۴ همچنان بر حفظ حقوق مادران شاغل، پرداخت کامل و بهموقع حقوق، منع اخراج زنان باردار و بهبود شرایط بازگشت به کار تأکید دارند تا مادران بدون نگرانی از دستدادن شغل یا حقوق قانونی خود، این دوران را سپری کنند.
مرخصی زایمان در یک نگاه»
| موضوع | کارمندان دولت | کارکنان و کارگران تأمین اجتماعی |
|---|---|---|
| مدت مرخصی زایمان | ۹ ماه (۲۷۶ روز) | ۹ ماه (۲۷۶ روز) |
| میزان حقوق در مرخصی | ۱۰۰٪ حقوق و مزایا | ۲/۳ میانگین حقوق مشمول بیمه |
| مرخصی قبل از زایمان | امکان استفاده (تا ۳ ماه قبل) | امکان استفاده (تا ۳ ماه قبل) |
| مرخصی بعد از زایمان | باقیمانده از ۹ ماه | باقیمانده از ۹ ماه |
| مرخصی شیردهی پس از بازگشت به کار | ۱ ساعت کاهش ساعت کاری | ۱ ساعت کاهش ساعت کاری |
| تمدید مرخصی | محدود و با تایید اداری | با رأی کمیسیون پزشکی تأمین اجتماعی |
| مدارک لازم | حکم کارگزینی + گواهی پزشک | دفترچه بیمه + گواهی پزشک + خلاصه پرونده بیمارستان |
| پرداختکننده حقوق | سازمان دولتی محل خدمت | سازمان تأمین اجتماعی |
| محسوب شدن سابقه کار | بله | بله |
| حق شیردهی | دارد | دارد |
اگر دنبال یک دید سریع بودید، جدول بالا تمام چیزهایی را که باید درباره مرخصی زایمان بدانید در اختیارتان گذاشت.
اما اگر میخواهید جزئیات دقیقتری درباره نحوه پرداخت حقوق، تفاوت قوانین دولت و تأمین اجتماعی، مدارک لازم، شرایط تمدید و تجربه مادران شاغل بدانید، در ادامه همراه ما باشید تا همه نکات مهم این موضوع را کامل بررسی کنیم.
ضمناً اگر درباره مرخصی شیردهی و اینکه مادران پس از بازگشت به کار چگونه میتوانند از یک ساعت کاهش ساعت کاری استفاده کنند سؤال دارید، پیشنهاد میکنم مقاله کامل ما درباره حق شیر در قانون کار را بخوانید:
در این صفحه چه میخوانید
مرخصی زایمان چیست؟
مرخصی زایمان یکی از مهمترین حمایتهای قانونی برای زنان شاغل است که به آنها اجازه میدهد در دوران بارداری و پس از تولد فرزند، بدون نگرانی از دستدادن شغل یا حقوق خود، مدتی را صرف مراقبت از سلامت خود و نوزادشان کنند.
این مرخصی بر اساس قوانین مصوب مجلس و مقررات کار و تأمین اجتماعی، یک حق قطعی برای تمام زنان شاغل محسوب میشود و هیچ کارفرما یا دستگاهی حق محرومکردن مادر از این مرخصی را ندارد.
طبق آخرین اصلاحات قانونی، مرخصی زایمان در سال ۱۴۰۴ برای تمام گروههای شاغل—از جمله کارمندان دولت، معلمان، کارکنان قراردادی دولت، کارگران بخش خصوصی و بیمهشدگان تأمین اجتماعی—به مدت ۹ ماه کامل (۲۷۶ روز) تعیین شده است. این مدت شامل مرخصی قبل از زایمان، مرخصی پس از زایمان و مزایای ویژه مادران شیرده است.
تمام این مدت، جزو سابقه کار و بیمه فرد محسوب میشود و مادران، چه در سیستم دولتی و چه در بخش خصوصی، از مزایای مالی، بیمهای و حمایتی مخصوص این دوره برخوردار میشوند. علاوه بر این، قانون کار بهصراحت تأکید میکند که در دوران بارداری و مرخصی زایمان، حق اخراج یا تغییر شغل مادر بدون رضایت او وجود ندارد.
مرخصی زایمان در ایران با هدف:
- حفظ سلامت مادر
- حفظ سلامت نوزاد
- تقویت امکان شیردهی
- کاهش فشار جسمی و روانی دوران بارداری
- کاهش نگرانی از آینده شغلی
مدت زمان مرخصی زایمان در سال ۱۴۰۴
مدت مرخصی زایمان در سال ۱۴۰۴ بر اساس آخرین اصلاحیه قانون تنظیم جمعیت و همچنین قوانین کار و تأمین اجتماعی، برای تمامی زنان شاغل—چه در دستگاههای دولتی و چه در شرکتهای خصوصی به مدت ۹ ماه کامل معادل ۲۷۶ روز تعیین شده است. این مرخصی یک حق قانونی است و هیچ کارفرما، دستگاه دولتی یا سازمان خصوصی حق کاهش یا جایگزینی آن با مرخصی استحقاقی را ندارد.
برای مطالعه قوانین رسمی مرخصی زایمان، میتوانید بر اساس نوع اشتغال خود به منبع مربوطه مراجعه کنید:
اگر کارمند دولت هستید، آخرین بخشنامهها و دستورالعملها در سازمان اداری و استخدامی کشور منتشر میشود. و اگر بیمهشده تأمین اجتماعی هستید، شرایط پرداخت غرامت زایمان و مدارک لازم در صفحه رسمی سازمان تأمین اجتماعی قرار دارد.
مرخصی زایمان بهصورت انعطافپذیر قابل استفاده است و مادر میتواند با نظر پزشک بخشی از آن را قبل از زایمان و بخش دیگر را پس از زایمان استفاده کند. معمولاً زنان باردار بین ۱ تا ۳ ماه پیش از زایمان، بهتشخیص پزشک خود، مرخصی را آغاز میکنند و ماههای باقیمانده پس از زایمان استفاده میشود.
نحوه تقسیم مرخصی قبل و بعد از زایمان
مرخصی ۹ ماهه میتواند به دو بخش تقسیم شود:
| نوع مرخصی | توضیحات |
|---|---|
| مرخصی قبل از زایمان | با نظر پزشک تا ۳ ماه قابل استفاده است. این مدت از کل ۹ ماه کسر میشود. |
| مرخصی پس از زایمان | باقیمانده مرخصی پس از زایمان استفاده میشود و مادر معمولا ۶ تا ۷ ماه پس از تولد نوزاد در مرخصی خواهد بود. |
نکته مهم این است که مادر مجبور نیست قبل از زایمان مرخصی بگیرد؛ این موضوع کاملاً به نظر پزشک و شرایط بدن مادر بستگی دارد.
مدت مرخصی برای بارداریهای چندقلویی
قانون برای موارد خاص تمهیدات متفاوتی در نظر میگیرد:
| وضعیت بارداری | مدت مرخصی |
|---|---|
| دوقلویی | ۹ ماه + امکان استفاده از مرخصی استعلاجی بیشتر در صورت تشخیص پزشک |
| سهقلویی و بیشتر | ۱ سال کامل مرخصی |
| عوارض پزشکی در بارداری | امکان اضافه شدن مرخصی استعلاجی با تأیید کمیسیون پزشکی |
در بارداریهای چندقلویی، معمولاً پزشک معالج و شورای پزشکی تأمین اجتماعی مرخصی بیشتری را تجویز میکنند تا مادر توانایی مراقبت و شیردهی مناسب را داشته باشد.
۴.۳ آیا مرخصی زایمان سابقه کار محسوب میشود؟
بله. تمام ۹ ماه مرخصی زایمان، چه در دولت و چه در تأمین اجتماعی، جزو سابقه کار و سابقه بیمه محسوب میشود و محاسبه:
- سنوات
- عیدی
- بازنشستگی
- ذخیره بیمه
- پایه حقوق سال بعد
براساس این سابقه انجام میشود. این نکته یکی از مهمترین مزایای قانونی مرخصی زایمان است.
مرخصی زایمان قابل جایگزینی یا فروش نیست
هیچ کارفرما یا سازمانی نمیتواند:
- مرخصی زایمان را تبدیل به پول کند
- آن را با مرخصی استحقاقی جابجا کند
- یا کمتر از ۹ ماه برای مادر در نظر بگیرد.
این اقدام خلاف قانون کار و قانون تنظیم جمعیت است و قابل پیگیری در شورای حل اختلاف اداره کار و دیوان عدالت اداری میباشد.
اگر نمیخواهید از همان ابتدا درگیر جزئیات قانونی و اصطلاحات مختلف شوید، اینفوگرافی زیر برای شماست. تمام نکات مهم مرخصی زایمان ۱۴۰۴—از مدت و شرایط تا نکات حقوقی خاص—در یک نگاه جمع شده تا سریعترین درک ممکن را از این قانون داشته باشید. چند ثانیه زمان بگذارید و تصویر را مرور کنید، سپس اگر خواستید میتوانید ادامه مقاله را دقیقتر بخوانید.
تفاوت مرخصی زایمان در کارکنان دولت و بیمهشدگان تأمین اجتماعی
اگرچه قانون مرخصی زایمان برای همه زنان شاغل مدت ۹ ماه را مشخص کرده، اما واقعیت این است که تجربه یک مادر شاغل در دولت و یک مادر شاغل در بخش خصوصی دقیقاً یکسان نیست. علت اصلی این تفاوت، نحوه پرداخت حقوق، نوع قرارداد و سازمان پرداختکننده است. در ادامه، این تفاوتها را به زبان ساده و بدون پیچیدگی توضیح میدهیم تا بدانید دقیقاً مشمول کدام گروه هستید و چه حقوقی دارید.
مرخصی زایمان برای کارمندان دولت
کارمندان دولت—چه رسمی باشند، چه پیمانی یا قراردادی—در موضوع مرخصی زایمان معمولاً تجربهای آرامتر و مطمئنتر دارند.
دلیلش این است که کل دوره ۹ ماهه برای آنها با پرداخت کامل حقوق و مزایا همراه است. در واقع، برخلاف بیمهشدگان تأمین اجتماعی که حقوقشان از سازمان بیمه دریافت میشود، کارمندان دولت حقوق دوران زایمان را مانند حقوق ماههای عادی، مستقیم از دستگاه محل خدمت دریافت میکنند.
این مرخصی میتواند بخشی قبل از زایمان و بخش دیگر پس از آن باشد؛ معمولاً مادران بسته به حال جسمی خود و توصیه پزشک، از ۱ تا ۳ ماه پیش از زایمان مرخصی را آغاز میکنند.
نکته مهم این است که این دوره جزو سابقه کار، عیدی، سنوات و پایه حقوق محاسبه میشود؛ یعنی هیچ امتیازی از کارمند کم نمیشود و مسیر شغلی او نیز نباید تحتتأثیر قرار بگیرد. قانون بهصراحت تأکید میکند که در دوران بارداری و مرخصی، هیچ دستگاهی حق اخراج یا تنزل شغلی مادر را ندارد.
پس از بازگشت به کار، کارمندان دولت از یک ساعت مرخصی شیردهی روزانه نیز برخوردار هستند؛ فرصتی که مادر بتواند بدون فشار و استرس، به تغذیه نوزاد رسیدگی کند.
(اگر خواستی میتوانیم از همینجا لینک بدهیم به مقاله کامل حق شیردهی.)
مرخصی زایمان برای کارکنان و کارگران تأمین اجتماعی
در سمت دیگر، زنان شاغلی قرار دارند که تحت پوشش تأمین اجتماعی هستند—کارگران، کارمندان خصوصی و بسیاری از نیروهای قراردادی. برای این گروه، مدت مرخصی همان ۹ ماه است، اما میزان حقوق پرداختشده متفاوت است.
در دوران مرخصی، تأمین اجتماعی به مادر دو سوم میانگین حقوق مشمول بیمه در سه ماه آخر اشتغال را پرداخت میکند.
این پرداخت مستقیم از سوی سازمان بیمه انجام میشود و کارفرما نقشی در آن ندارد. برای دریافت حقوق، مادر باید شرایط عمومی تأمین اجتماعی را داشته باشد؛ مانند حداقل ۶۰ روز سابقه پرداخت بیمه در سال قبل از زایمان.
با وجود تفاوت در پرداخت، پایههای حمایتی قانون کار همچنان برقرار است:
تمام ۹ ماه جزو سابقه بیمه و بازنشستگی محسوب میشود، کارفرما حق اخراج مادر را ندارد، و پس از بازگشت به کار، مادر مانند کارمندان دولت از یک ساعت مرخصی شیردهی بهرهمند میشود.
در مورد تمدید مرخصی نیز وضعیت کمی متفاوت است. اگر مادر بهدلایل پزشکی نیاز به زمان بیشتری داشته باشد، امکان افزایش مدت مرخصی با رأی کمیسیون پزشکی تأمین اجتماعی وجود دارد؛ و در صورتی که پرونده تأیید نشود، مادر میتواند موضوع را در دیوان عدالت اداری پیگیری کند. این مسیر اگرچه زمانبر است، اما قانون برای آن راه روشن و قابلدفاعی در نظر گرفته است.
برای اینکه تفاوت مرخصی زایمان در میان کارکنان دولت و بیمهشدگان تأمین اجتماعی را سریعتر درک کنید، در اینفوگرافی زیر مهمترین تفاوتهای این دو گروه را بهصورت خلاصه، قابلمقایسه و بسیار شفاف نمایش دادهایم. با یک نگاه میتوانید ببینید میزان حقوق، نحوه پرداخت، شرایط تمدید، و وضعیت امنیت شغلی در هر گروه چگونه است.
شرایط استفاده از مرخصی زایمان
مرخصی زایمان، برخلاف تصور بعضی از مادران، یک امتیاز قابلمذاکره یا لطف کارفرما نیست؛ یک حق قانونی است که استفاده از آن تنها به چند شرط ساده و قابلاثبات وابسته است. این شرایط برای همه مادران شاغل—چه در دولت و چه در بخش خصوصی—تقریباً یکسان است، اما نحوه تأیید و اجرا در هر گروه ممکن است تفاوتهایی داشته باشد.
- شرط اول: اولین و مهمترین شرط، داشتن گواهی معتبر پزشکی است؛ یعنی پزشک معالج یا بیمارستان باید بهصورت رسمی اعلام کند که ورود به دوره مرخصی زایمان ضروری است. معمولاً این گواهیها مشکلی ندارند، اما در بعضی از موارد (بهخصوص برای بیمهشدگان تأمین اجتماعی) لازم است مدارک به تأیید پزشک معتمد یا کمیسیون پزشکی برسد؛ مخصوصاً اگر مادر بخواهد قبل از زایمان مدت طولانیتری مرخصی بگیرد.
- شرط دوم: نیاز دوم، مربوط به وضعیت اشتغال است. برای کارمندان دولت، همین که در حال خدمت باشند کفایت میکند و دستگاه موظف است حکم مرخصی را صادر کند. اما برای بیمهشدگان تأمین اجتماعی لازم است که مادر در زمان درخواست مرخصی، شاغل باشد یا در مرخصی استحقاقی قرار داشته باشد؛ و مهمتر از آن اینکه در سال قبل حداقل ۶۰ روز سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد. این شرط معمولاً بهسادگی تأمین میشود، اما اگر فردی تازه مشغول کار شده باشد ممکن است نیاز به بررسی بیشتر باشد.
- شرط سوم: وضعیت سلامت مادر و بارداری است. قانون اجازه داده که بخشی از مرخصی قبل از زایمان استفاده شود، اما تعیین اینکه دقیقاً چه مدت قبل از زایمان لازم است، بر عهده پزشک است. برای بعضی از مادران بارداریهای پرخطر، پزشک استراحت طولانیتری تجویز میکند که میتواند منجر به استفاده از مرخصی استعلاجی پیش از شروع مرخصی رسمی زایمان شود.
تمددید مرخصی زایمان
در مورد تمددید مرخصی نیز قانون انعطافپذیری قابلتوجهی دارد. اگر مادر پس از پایان ۹ ماه هنوز نیاز به استراحت داشته باشد مثلاً به علت شرایط پزشکی خاص، جراحی، یا تولد چندقلو میتواند درخواست تمدید بدهد. برای کارمندان دولت معمولاً این تمدید طبق روال اداری و در حد محدود انجام میشود، اما برای بیمهشدگان تأمین اجتماعی تصمیمگیری نهایی با کمیسیون پزشکی است. در صورت رد درخواست، مادر حق دارد موضوع را از طریق دیوان عدالت اداری پیگیری کند.
نکته مهم دیگری که اغلب مادران نگران آن هستند، امنیت شغلی است. قانون کار و قانون خدمات کشوری هر دو تأکید کردهاند که مادر در دوران بارداری، مرخصی زایمان و حتی شیردهی، به هیچوجه قابل اخراج یا تنزل شغلی نیست. هرگونه فشار، تهدید یا تلاش برای تغییر وضعیت استخدامی مادر در این دوره، قابل گزارش و پیگیری قانونی است و میتواند برای کارفرما یا دستگاه اجرایی عواقب حقوقی داشته باشد.
در مجموع، اگر گواهی پزشک، سابقه اشتغال و شرایط بیمهای لازم را داشته باشید، هیچ مانعی برای استفاده از مرخصی زایمان وجود ندارد. این مرخصی کاملاً قانونی، قابل استناد و مبتنی بر حمایت از مادر و نوزاد است؛ بنابراین حق دارید بدون نگرانی آن را درخواست کنید.
مدارک لازم برای دریافت مرخصی زایمان (دولت + تأمین اجتماعی)
یکی از دغدغههای مادران شاغل این است که برای دریافت مرخصی زایمان دقیقاً چه مدارکی لازم دارند و باید آنها را از کجا تهیه کنند. خبر خوب این است که روند تهیه مدارک پیچیده نیست و در واقع، قانون تلاش کرده همهچیز ساده، قابلپیگیری و شفاف باشد. با این حال، بسته به اینکه کارمند دولت باشید یا بیمهشده تأمین اجتماعی، نوع مدارک و محل ارائه آنها تفاوتهایی دارد.
مدارک لازم برای مرخصی زایمان کارمندان دولت
برای کارمندان دولت، فرایند معمولاً کوتاهتر و مشخصتر است. دستگاههای دولتی تقریباً همیشه یک مسیر مشخص برای صدور مرخصی زایمان دارند و کافی است مادر مدارک اصلی را ارائه کند تا واحد کارگزینی، حکم مرخصی را صادر کند. در اغلب دستگاهها، مهمترین مدرکی که نیاز دارید گواهی پزشکی معتبر است؛ یعنی سندی که از سوی پزشک معالج یا بیمارستان، تاریخ تقریبی زایمان و ضرورت شروع مرخصی را تأیید کند. این گواهی همان نقطه آغاز است.
پس از آن، کارگزینی معمولاً حکم اشتغال یا آخرین حکم کارگزینی را بررسی میکند تا وضعیت استخدامی مادر کاملاً روشن باشد. این مرحله بیشتر جنبه اداری دارد و مادر کار خاصی انجام نمیدهد.
در مواقعی که مادر بخشی از مرخصی را قبل از زایمان میگیرد، ممکن است کارگزینی درخواست پرونده پزشکی کوتاه یا تأییدیه پزشک معتمد سازمان را داشته باشد؛ اما این حالت بیشتر برای بارداریهای پرخطر یا مرخصی زودتر از موعد اتفاق میافتد. در نهایت، با ثبت این مدارک، حکم مرخصی ۹ ماهه صادر میشود و حقوق مادر بدون وقفه و مانند ماههای عادی پرداخت میگردد.
مدارک لازم برای مرخصی زایمان بیمهشدگان تأمین اجتماعی
برای مشمولان قانون کار و بیمهشدگان تأمین اجتماعی، فرایند کمی متفاوت است؛ چون پرداخت حقوق مرخصی توسط خود تأمین اجتماعی انجام میشود، نه کارفرما. بنابراین مدارک باید کمی کاملتر باشد تا سازمان بتواند همه موارد را راستیآزمایی کند.
مهمترین مدرک، گواهی پزشکی است؛ اما اینبار گواهی باید دقیقتر باشد: تاریخ احتمالی زایمان، نوع زایمان، و در صورت تولد، خلاصه پرونده بیمارستان. این اسناد کمک میکنند تأمین اجتماعی زمان شروع و پایان مرخصی را دقیق ثبت کند.
مدرک دیگری که معمولاً لازم است، دفترچه یا معرفینامه بیمه است تا شعبه و وضعیت بیمهای مادر مشخص شود. همچنین سازمان برای پرداخت کمکهزینه زایمان باید مطمئن شود که مادر در سال قبل حداقل ۶۰ روز سابقه بیمه دارد؛ بنابراین این اطلاعات از پرونده بیمهای او استخراج میشود.
در برخی موارد بهخصوص وقتی مادر قصد دارد مدت بیشتری مرخصی بگیرد یا بارداریاش پرخطر بوده—تأمین اجتماعی درخواست تأیید پزشک معتمد یا حتی مراجعه به کمیسیون پزشکی را مطرح میکند. این مرحله فقط برای شرایط ویژه است و برای اکثر مادران انجام نمیشود. پس از ثبت کامل مدارک، مرخصی ۹ ماهه در سیستم تأمین اجتماعی ثبت میشود و کمکهزینه زایمان پس از بررسی، به حساب مادر واریز میگردد.
در نهایت، روند کلی مدارک پیچیده نیست:
در دولت همهچیز حول گواهی پزشک و حکم کارگزینی میچرخد؛
در تأمین اجتماعی علاوه بر گواهی پزشک، مستندات زایمان و وضعیت بیمهای مادر بررسی میشود.
نحوه دریافت حقوق مرخصی زایمان
یکی از سؤالهای اصلی مادران این است که «حقوق دوران مرخصی زایمان از کجا و چگونه پرداخت میشود؟»
پاسخ این سؤال بسته به نوع استخدام شما متفاوت است، اما روند کلی آن روشن و قابل پیگیری است. در ادامه، مسیر دریافت حقوق را برای هر دو گروه به زبان ساده توضیح میدهیم.
پرداخت حقوق مرخصی زایمان برای کارمندان دولت
برای کارمندان دولت، روند دریافت حقوق سادهتر و کمدردسرتر است، چون پرداخت حقوق مانند سایر ماههای کاری صورت میگیرد. با ثبت مرخصی زایمان در سیستم اداری و صدور حکم کارگزینی، پرداخت حقوق به هیچوجه متوقف نمیشود و معمولاً همان روال عادی ماهانه ادامه پیدا میکند.
در واقع، دستگاه محل خدمت شما—چه آموزشوپرورش باشد، چه وزارتخانه، چه یک سازمان دولتی—مسئول پرداخت کامل حقوق است. بنابراین نیازی نیست مادر به سازمان دیگری مراجعه کند یا فرمی پر کند.
این یعنی حقوق، مزایا، پایه سنوات، فوقالعادهها و سایر آیتمها بدون کاهش پرداخت میشوند.
تنها نکتهای که گاهی باعث تأخیر در پرداخت میشود، زمان صدور حکم مرخصی است. اگر حکم دیر ثبت شود، پرداخت ماه اول ممکن است چند روز عقب بیفتد؛ اما به محض ثبت، تمام مبلغ یکجا پرداخت میشود و جای نگرانی نیست.
پرداخت حقوق مرخصی زایمان برای بیمهشدگان تأمین اجتماعی
برای بیمهشدگان تأمین اجتماعی—که شامل اکثر شاغلان بخش خصوصی هستند—روند پرداخت کمی متفاوت است چون این بار سازمان تأمین اجتماعی مسئول پرداخت است، نه کارفرما.
پس از ثبت مرخصی در شعبه مربوطه، سازمان مبلغی به نام غرامت دوران بارداری را پرداخت میکند. این غرامت معادل دو سوم میانگین آخرین حقوق مشمول بیمه است و معمولاً چند مرحله بررسی دارد:
ابتدا مدارک پزشکی و وضعیت بیمهای مادر بررسی میشود، سپس مدت دقیق مرخصی در سیستم ثبت میشود و نهایتاً پرداخت انجام میگیرد.
از آنجا که این بررسیها بهصورت متمرکز انجام میشود، پرداخت معمولاً با چند هفته تأخیر انجام میشود. این تأخیر طبیعی است و بخشی از روال کار تأمین اجتماعی محسوب میشود.
پس از تأیید نهایی، مبلغ غرامت به حساب بانکی که در پرونده بیمه ثبت شده، واریز میشود.
نکته مهم برای این گروه این است که کارفرما در دوران مرخصی حقوقی پرداخت نمیکند؛ بنابراین تمام پرداختها «فقط از طرف تأمین اجتماعی» است و مادر باید از همان مسیر پیگیری کند، نه از محل کار.
اگر پرداخت حقوق تأخیر داشت، چه باید کرد؟
تأخیر در پرداخت خیلی رایج نیست، اما اگر اتفاق افتاد:
برای کارمندان دولت → معمولاً مشکل از ثبت دیرهنگام حکم مرخصی در کارگزینی است. با واحد اداری تماس بگیرید و موضوع ظرف یکی دو روز حل میشود.
برای بیمهشدگان تأمین اجتماعی → باید از شعبه بیمه محل پرونده وضعیت رسیدگی به پرونده غرامت را پیگیری کنند. گاهی فقط یک مدرک (مثل خلاصه پرونده بیمارستان) در پرونده ثبت نشده است.
اگر تأمین اجتماعی پرداخت را رد کند یا بیش از حد طول بدهد، مادر میتواند:
ابتدا از «دفتر بازرسی شعبه» شکایت کند
و در مرحله بعد، به دیوان عدالت اداری اعتراض کند
اما واقعیت این است که در بیشتر موارد، با تکمیل مدارک ساده و یک پیگیری کوتاه، موضوع حل میشود.
- در دولت → حقوق کامل است و از همان مسیر همیشگی پرداخت میشود.
- در تأمین اجتماعی → حقوق بهصورت «غرامت زایمان» و با فرمول دو سوم میانگین حقوق پرداخت میشود.
- در هر دو حالت → حق مادر کاملاً قانونی است و هیچ کارفرمایی حق ندارد مادر را مجبور به بازگشت زودتر یا انصراف از مرخصی کند.
مرخصی قبل از زایمان
یکی از بزرگترین پرسشهایی که مادران در ماههای پایانی بارداری دارند این است که «آیا باید قبل از زایمان مرخصی بگیرم؟»
واقعیت این است که طبق قانون، استفاده از مرخصی قبل از زایمان کاملاً اختیاری است و تصمیم آن فقط به نظر پزشک و شرایط جسمی مادر بستگی دارد، نه کارفرما و نه محل کار.
قانون به مادر اجازه داده است که تا سه ماه قبل از تاریخ احتمالی زایمان، مرخصی را شروع کند. این بازه برای این در نظر گرفته شده که مادر اگر دچار خستگی شدید، فشارهای جسمی، یا بارداری پرخطر باشد، بتواند بخش بیشتری از مرخصی را قبل از تولد نوزاد استفاده کند.
اما اگر حال مادر خوب باشد، هیچ الزامی نیست که زودتر از موعد مرخصی خود را آغاز کند؛ بسیاری از مادران ترجیح میدهند فقط چند هفته قبل از زایمان مرخصی بگیرند و بخش بیشتری از ۹ ماه را پس از تولد فرزند در کنار او باشند.
نکته مهم این است که هر مقدار مرخصی قبل از زایمان استفاده شود، از مجموع ۹ ماه قانونی کسر میشود. مثلاً اگر مادر یک ماه قبل از زایمان مرخصی بگیرد، هشت ماه پس از تولد فرزند مرخصی دارد. این قانون برای دولت و تأمین اجتماعی یکسان است.
اما اینکه دقیقاً چه زمانی مادر باید مرخصی خود را شروع کند، موضوعی است که تماماً به پزشک معالج و وضعیت سلامت بستگی دارد. اگر پزشک تشخیص دهد که مادر باید زودتر استراحت کند، کارفرما موظف است طبق همان گواهی، مرخصی را اعمال کند.
در موارد خاص مثل بارداریهای پرخطر، خونریزی، فشار خون بالا، یا خطر زایمان زودرس ممکن است پزشک علاوه بر مرخصی زایمان، مرخصی استعلاجی نیز تجویز کند تا مادر بدون نگرانی کار را متوقف کند.
در این میان، هیچ کارفرمایی حق ندارد مادر را مجبور به استفاده زودهنگام از مرخصی کند یا برعکس، او را مجبور به ادامه کار تا روزهای نزدیک به زایمان نماید. قانون بهصراحت میگوید که «زمان شروع مرخصی با نظر پزشک» تعیین میشود و مادر در این مورد انتخاب دارد.
اگر مادر به دلایل شخصی ترجیح دهد کمتر از سه ماه قبل از زایمان مرخصی بگیرد (مثلاً فقط ۲۰ روز یا حتی یک هفته قبل)، هیچ مانعی وجود ندارد. این انعطافپذیری به مادر اجازه میدهد برنامهریزی دقیقتری برای چند ماه نخست تولد داشته باشد.
در نهایت، مرخصی قبل از زایمان برای آسودگی جسمی و روانی مادر طراحی شده است، نه محدود کردن او. هر مادری میتواند با مشورت پزشک و براساس شرایط بدن و برنامه خانواده، بهترین تصمیم را بگیرد.
مرخصی بعد از زایمان
اصلیترین بخش مرخصی زایمان، همان بخشی است که بعد از تولد نوزاد استفاده میشود.
اکثر مادران تنها چند هفته قبل از زایمان به مرخصی میروند و بیشتر ۹ ماه قانونی را برای بعد از تولد نگه میدارند تا بتوانند کنار نوزاد، دوره حساس رشد، شیردهی و بازیابی جسمی را با آرامش بیشتری تجربه کنند.
مرخصی بعد از زایمان کاملاً قانونی، قطعی و غیرقابل مذاکره است و کارفرما یا دستگاه دولتی به هیچوجه نمیتواند مدت آن را کاهش دهد. طبق قانون ۱۴۰۴، مادر پس از زایمان میتواند باقیمانده مرخصی ۹ ماهه را بدون محدودیت و بدون نیاز به تأیید مجدد کارفرما استفاده کند.
این مرخصی با هدف حمایت از سلامت مادر و نوزاد در نظر گرفته شده است. روند جسمی و روانی پس از زایمان برای همه مادران یکسان نیست؛ برخی به زمان بیشتری برای بهبود نیاز دارند، برخی تجربه زایمان سخت دارند، و برخی با شرایط جدید شیردهی و شب بیداریها مواجه میشوند.
به همین دلیل، قانون این دوره را کاملاً محافظتشده تعیین کرده و مادر را از هرگونه فشار کاری، استرس بازگشت فوری به شغل یا نگرانی از قطع درآمد، رها میکند.
مدت مرخصی، چقدر باقی میماند؟
مدت مرخصی بعد از زایمان به این بستگی دارد که مادر چقدر از مرخصی خود را قبل از زایمان استفاده کرده باشد.
اگر مادر سه ماه پیش از زایمان مرخصی گرفته باشد، پس از تولد شش ماه در اختیار دارد.
اگر فقط چند هفته مرخصی گرفته باشد، پس از زایمان تقریباً کل ۹ ماه را خواهد داشت.
در هر صورت، مدت مرخصی بعد از زایمان معمولاً طولانیترین بخش مرخصی است.
حقوق دوران مرخصی پس از زایمان
حقوق این دوره دقیقاً مانند کل دوره مرخصی پرداخت میشود:
کارمندان دولت: حقوق کامل و تماممزایا
بیمهشدگان تأمین اجتماعی: غرامت بارداری (۲/۳ حقوق مشمول بیمه)
این پرداخت برای کل دوره ثابت است و پس از تولد هیچ تغییری نمیکند.
شرایط پزشکی و امکان تمدید
برای مادرانی که پس از زایمان دچار مشکلات پزشکی باشند مثلاً جراحی، زایمان سخت، افسردگی پس از زایمان یا مراقبت از نوزادان چندقلو قانون اجازه میدهد که با نظر پزشک، بخشی از دورهی پس از زایمان با مرخصی استعلاجی پوشش داده شود.
در تأمین اجتماعی، این موضوع باید به تأیید پزشک معتمد یا کمیسیون پزشکی برسد.
در دستگاههای دولتی نیز بسته به ساختار داخلی سازمان، تمدید در قالب استعلاجی انجام میشود.
چندقلویی: قانون حمایت بیشتری میدهد
اگر مادر صاحب دوقلو یا چندقلو شود، وضعیت مرخصی کمی متفاوت است.
در دوقلویی، معمولاً مادر همان ۹ ماه را دریافت میکند اما پزشک ممکن است دورههای طولانیتر استراحت را در قالب مرخصی استعلاجی تجویز کند.
در سهقلویی و بیشتر، قانون یک حمایت ویژه دارد: مرخصی ۱۲ ماهه کامل.
بازگشت به کار پس از پایان مرخصی
زمانی که مرخصی تمام میشود، مادر میتواند بدون هیچ محدودیت یا آزمون یا تغییر سمت، به کار خود بازگردد. کارفرما هیچگونه حق جابهجایی، تنزل شغلی یا کاهش ساعت کار ندارد. در واقع قانون کار و قانون خدمات کشوری مادر را کاملاً محافظت میکنند تا در این دوره حساس، امنیت شغلی او حفظ شود. پس از بازگشت، مادر طبق قانون میتواند هر روز یک ساعت مرخصی شیردهی دریافت کند.
قانون مرخصی شیردهی پس از بازگشت به کار
دوران پس از زایمان همیشه با تغییرات جدید همراه است؛ یکی از مهمترین آنها، رسیدگی به تغذیه نوزاد است. بسیاری از مادران نگرانند که بعد از پایان مرخصی ۹ ماهه و بازگشت به کار، چطور باید بین ساعت کار و شیردهی تعادل برقرار کنند.
قانونگذار دقیقاً همین نگرانی را دیده و برای آن یک حمایت بسیار روشن و قابل اجرا در نظر گرفته است.
طبق قانون کار و قانون خدمات کشوری، تمام مادران شاغل—چه در دولت و چه در بخش خصوصی—به مدت دو سال پس از تولد فرزند، روزانه یک ساعت مرخصی ویژه شیردهی دارند.
این مرخصی بخشی از زمان کار مادر محسوب میشود و هیچ کارفرما یا دستگاه دولتی حق ندارد آن را حذف یا کاهش دهد. مهمتر اینکه این یک ساعت باید بدون کسر حقوق و مزایا باشد و نیاز به تهاتر با مرخصی استحقاقی یا مرخصیهای دیگر ندارد.
این مرخصی انعطافپذیر است و میتواند به شکلهای مختلف اعمال شود. بسیاری از محلهای کار اجازه میدهند مادر این یک ساعت را تجمیع کند—مثلاً نیم ساعت در شروع کار و نیم ساعت در پایان کار استفاده شود—تا رفتوآمد مادر راحتتر شود. در برخی دستگاهها نیز، امکان یک خروج کوتاه از محل کار با هماهنگی وجود دارد.
قانون تأکید کرده که فضای کار باید تا جای ممکن، شرایط شیردهی یا نگهداری نوزاد را تسهیل کند. بنابراین مادر حق دارد درخواست شرایط مناسبتری بدهد، و کارفرما موظف است در حد امکان این شرایط را فراهم کند.
یکی از نکات مهم این است که مرخصی شیردهی فقط برای مادرانی نیست که فرزندشان کاملاً با شیر مادر تغذیه میشود. حتی اگر مادر بخشی از تغذیه را با شیرخشک انجام دهد، باز هم حق شیردهی برای او برقرار است. این حق تا ۲۴ ماهگی کودک ادامه دارد و در صورت وجود شرایط خاص پزشکی، با گواهی معتبر قابل تمدید است.
برای توضیح کاملتر، مثالها، نحوه استفاده تجمیعی، شرایط کار پارهوقت و پاسخهای متداول، مقالهای جداگانه نوشتهایم که تمام جزئیات را بهصورت کامل شرح میدهد. مطالعه کامل آن میتواند به مادر کمک کند برنامهریزی آرامتری برای بازگشت به کار داشته باشد: مقاله کامل: حق شیردهی در قانون کار👉
تمدید مرخصی زایمان
گاهی بارداری یا دوران پس از زایمان دقیقاً طبق برنامه پیش نمیرود. ممکن است مادر زایمان سختی داشته باشد، نیاز به جراحی داشته باشد، دوران نقاهت طولانی باشد، یا نوزاد شرایط ویژهای داشته باشد و نیاز باشد مادر زمان بیشتری کنار او باشد. قانون این واقعیت را دیده و راهی گذاشته تا مرخصی زایمان، در صورت نیاز پزشکی، قابل تمدید باشد. تمدید مرخصی زایمان به این معنا نیست که مدت رسمی ۹ ماه تغییر میکند؛ بلکه مادر میتواند فراتر از ۹ ماه، با استفاده از قوانین حمایتی دیگر، همچنان در مرخصی بماند بدون اینکه شغل یا حقوق او در خطر باشد. در ادامه توضیح میدهیم که این موضوع در دولت و تأمین اجتماعی چگونه انجام میشود.
تمدید مرخصی برای کارمندان دولت
برای کارمندان دولت، روند تمدید معمولاً سادهتر است و اغلب در قالب مرخصی استعلاجی ادامه پیدا میکند. در بسیاری از دستگاههای دولتی، اگر پزشک معالج اعلام کند که مادر نیاز به زمان بیشتری برای بهبود دارد، کارگزینی با توجه به نظر پزشک و مقررات داخلی سازمان، مرخصی استعلاجی را ثبت میکند.
این مرخصی میتواند برای مواردی مثل:
- زایمان سخت یا جراحی
- مشکلات جسمی پس از زایمان
- افسردگی پس از زایمان
- مشکلات حرکتی، درد شدید، یا عوارض پزشکی
- تولد نوزاد نارس یا بیمار
اعمال شود.
در دولت، تأیید این مرخصیها معمولاً بر عهده پزشک مورد اعتماد سازمان یا کمیسیون داخلی است. ازآنجاکه حقوق کارمندان دولت مستقیماً از طرف دستگاه پرداخت میشود، این روند برای مادر کمتر پیچیدگی دارد و معمولاً با یک یا دو نامه پزشکی انجام میشود.
در نتیجه، مادر میتواند چند هفته یا حتی چند ماه بیشتر از ۹ ماه، با مرخصی استعلاجی از شغل خود دور باشد—بدون اینکه امنیت شغلی او به خطر بیفتد.
تمدید مرخصی برای بیمهشدگان تأمین اجتماعی
برای بیمهشدگان تأمین اجتماعی، قوانین دقیقتر و رسمیتر است. اگر مادر بخواهد بعد از پایان ۹ ماه همچنان مرخصی داشته باشد، این موضوع فقط از طریق مرخصی استعلاجی و با تأیید «پزشک معتمد» یا کمیسیون پزشکی تأمین اجتماعی امکانپذیر است.
در این حالت، مادر باید مدارک پزشکی کامل ارائه دهد؛ مثلاً:
- گواهی پزشک متخصص
- خلاصه پرونده بیمارستان
- نتیجه آزمایشها یا گزارش سونوگرافی
- گزارش از وضعیت نوزاد (برای نوزادان بیمار یا نارس)
پس از بررسی مدارک، پزشک معتمد یا کمیسیون پزشکی تصمیم میگیرد که مرخصی بیشتر لازم است یا نه. اگر تأیید شود، مادر همچنان غرامت دوران بیماری دریافت میکند. اگر رد شود، مادر میتواند اعتراض خود را از طریق هیأت تجدیدنظر و در نهایت دیوان عدالت اداری پیگیری کند.
این روند شاید رسمیتر باشد، اما قانون در عمل برای مادرانی که واقعاً شرایط پزشکی دارند بسیار حمایتکننده است.
تمدید برای چندقلویی
چندقلویی یکی از مواردی است که قانون بهصورت ویژه و روشن از مادر حمایت میکند:
- دوقلویی: امکان تمدید در قالب استعلاجی (با تکیه بر گزارش پزشک)
- سهقلویی و بیشتر: مادر ۱ سال مرخصی کامل دارد نه ۹ ماه
برای چندقلویی، شانس تمدید مرخصی بسیار بیشتر است، چون نیاز به مراقبت و شیردهی در این خانوادهها بهمراتب بیشتر است و پزشکان اغلب افزایش دوره را تأیید میکنند.
آیا تمدید مرخصی روی سابقه کار تأثیر میگذارد؟
- مرخصی زایمان ۹ ماهه → کامل و ۱۰۰٪ جزو سابقه است
- مرخصی استعلاجی → تا سقف مجاز سالانه، جزو سابقه و بیمه محاسبه میشود
بنابراین مادر از نظر حقوقی چیزی از دست نمیدهد.
به صورت کلی می توانیم بگوییم تمدید مرخصی زایمان کاملاً امکانپذیر است، اما مسیر آن در دولت و تأمین اجتماعی متفاوت است:
- در دولت: انعطافپذیرتر و سادهتر
- در تأمین اجتماعی: رسمیتر و نیازمند تأیید پزشکی
- در چندقلویی: قانون حمایت بیشتری دارد و تمدید تقریباً قطعی است
در مجموع، هیچ مادری مجبور نیست دقیقاً پس از ۹ ماه به کار برگردد اگر واقعاً از نظر پزشکی نیاز به زمان بیشتری داشته باشد، قانون پشتیبان اوست.
مرخصی زایمان در بارداریهای چندقلویی
بارداریهای چندقلویی همیشه شرایط متفاوتی دارند—هم برای مادر و هم برای نوزادان—و قانونگذار این تفاوت را به رسمیت شناخته است. برخلاف زایمانهای تکقلو که مرخصی ۹ ماهه دارند، در چندقلویی مدت مرخصی بیشتر است و امکان دریافت حمایتهای پزشکی و استعلاجی نیز بالاتر است.
در بارداری دوقلو، مادر همان مرخصی ۹ ماهه را دارد، اما معمولاً پزشک بخشی از دوران بارداری یا پس از زایمان را «پرریسک» تشخیص میدهد؛ بنابراین امکان استفاده از مرخصی استعلاجی اضافه بهسادگی وجود دارد. در عمل بسیاری از مادران دوقلو، بیش از ۹ ماه مرخصی واقعی دریافت میکنند.
اما قانون درباره سهقلو و بیشتر بسیار شفاف و حمایتی عمل کرده است:
⭐ مادرانی که صاحب سهقلو یا بیشتر میشوند، یک سال مرخصی کامل دارند.
این یک قانون قطعی و غیرقابل کاهش است و همه کارفرماها و سازمانها موظف به رعایت آن هستند.
پرداخت حقوق نیز دقیقاً طبق همان قواعد گروه مادر (دولت یا تأمین اجتماعی) انجام میشود.
در چنین خانوادههایی، پزشکان معمولاً مرخصی استعلاجی قبل از زایمان را هم طولانیتر تأیید میکنند، بنابراین دوره استراحت مادر اغلب بیش از آن چیزی است که روی کاغذ میبینیم.
مرخصی زایمان پدران در سال ۱۴۰۴
طبق قوانین فعلی، پدران نیز پس از تولد فرزند از مرخصی تشویقی برخوردار میشوند. مدت این مرخصی برای سال ۱۴۰۴ معمولاً ۳ روز است و بهصورت پیوسته یا ناپیوسته قابل استفاده است. این مرخصی در همه شرکتها و دستگاهها لازمالاجراست و کارفرما نمیتواند آن را حذف یا جایگزین کند. البته در برخی سازمانهای دولتی و شرکتهای بزرگ، بنا بر سیاست داخلی، این مدت بیشتر هم در نظر گرفته میشود (مثلاً ۵ یا حتی ۷ روز). مرخصی پدر ارتباطی با مرخصی زایمان مادر ندارد و جزئیات آن در فیش حقوقی و سابقه کار پدر ثبت میشود. استفاده از این مرخصی معمولاً نیاز به ارائه شناسنامه نوزاد یا گواهی تولد دارد و تنها برای اولین روزهای پس از تولد قابل استفاده است.
جمعبندی
مرخصی زایمان در سال ۱۴۰۴ یک حمایت کامل برای تمام مادران شاغل—چه در دولت و چه در بخش خصوصی—است. مدت این مرخصی ۹ ماه است و در کل این دوره، سابقه کار، بیمه، عیدی و سنوات مادر کاملاً حفظ میشود.
تفاوت اصلی فقط در نحوه پرداخت است؛ کارمندان دولت حقوق کامل و بیمهشدگان تأمین اجتماعی دوسوم حقوق دریافت میکنند. در موارد چندقلویی، شرایط ویژه پزشکی یا زایمان سخت، امکان تمدید مرخصی با نظر پزشک و کمیسیون پزشکی وجود دارد.
پس از بازگشت به کار نیز مادر تا دوسالگی کودک، روزانه یک ساعت مرخصی شیردهی دارد.
قانون بهطور شفاف تأکید میکند که در دوران بارداری، زایمان و شیردهی، هیچ مادر شاغلی قابل اخراج یا تنزل شغلی نیست.
