در پاسخ به این پرسش که چه کسانی مشمول قانون کار نیستند می‌توان به شغل‌هایی همچون کارگاه‌های خانگی و برخی از مشاغل خاص اشاره کرد. اما قانون کار چیست و عدم شمول آن به چه معناست؟ عدم شمول قانون کار یکی از مسائل بحث‌برانگیزی است که گاهی میان کارفرما و کارگران اختلاف ایجاد می‌کند. ناآگاهی از قوانین مرتبط با این موضوع، موجب شده تا برخی از کارگران و کارمندان با مشکلاتی در مواجهه با کارفرمایان روبرو شوند. برای رفع این ابهامات و جلوگیری از هرگونه چالش، افراد می‌توانند با بهره‌گیری از خدمات مشاوره تأمین اجتماعی و قانون کار، اطلاعات لازم را به‌دست آورده و آگاهی خود را در این زمینه تکمیل کنند.
عدم شمول قانون کار
ماده ۱۸۸ قانون کار به‌طور دقیق استخدام در مشاغل و حرفه‌هایی را که مشمول قانون کار نمی‌شوند، مشخص می‌کند. لازم است کاربران بدانند که قوانین مختلفی برای افراد شاغل تعریف شده است و هر حرفه در یکی از این دسته‌ها قرار می‌گیرد. طبق ماده ۱۸۸، مشاغل زیر شامل مقررات قانون کار نمی‌شوند.
کارگاه‌های خانگی و خانوادگی
طبق ماده ۱۸۸ قانون کار، کارگاه‌های خانوادگی در این دسته قرار می‌گیرند. این مشاغل به کارگاه‌هایی گفته می‌شود که صاحب کار همراه با همسر یا خویشاوندان نسبی درجه یک خود فعالیت‌های کارگاه را اداره و اجرا می‌کند.
شایان ذکر است که این محدودیت تنها به قوانین حاکم بر روابط بین کارگر و کارفرما اختصاص دارد؛ اما کارگاه‌های خانوادگی موظف هستند قوانین مربوط به حفاظت فنی و بهداشت کار را به‌طور کامل رعایت کنند و در این زمینه استثنایی وجود ندارد.
کارگاه‌های کوچک
ماده ۱۹۱ قانون کار از جمله مقرراتی است که به تعیین شرایط کارگاه‌های کوچک و بررسی شمول قانون کار در این کارگاه‌ها می‌پردازد.
طبق این ماده که در سال ۱۳۸۱ به تصویب رسید، کارگاه‌هایی که کمتر از ۱۰ نفر کارگر دارند در دسته کارگاه‌های کوچک قرار گرفته و مشمول برخی از مزایای قانون کار نمی‌شوند؛ اما این کارگاه‌ها همچنان می‌توانند تحت پوشش قانون تأمین اجتماعی قرار گیرند.
عدم تمدید این آیین‌نامه بدان معناست که از آن زمان به بعد تمامی کارگران و کارفرمایان در کارگاه‌های کوچک نیز مشمول قانون کار شده‌اند و باید از مقررات آن تبعیت کنند.
افراد خود اشتغال
به‌طور کلی، افراد خود اشتغال مشمول قانون کار نمی‌شوند. بر اساس قوانین موجود، مشاغل آزاد که درآمد خود را به‌طور مستقیم از مشتریان دریافت کرده و به‌صورت مستقل فعالیت می‌کنند، از مزایای قانون کار مانند مستمری و بازنشستگی بهره‌مند نخواهند شد.
کشاورزان، وکلای دادگستری، پیشه‌وران، کسبه، رانندگان و سایر افرادی که در چنین مشاغلی فعالیت دارند، در این گروه قرار می‌گیرند.
چه افرادی شامل قوانین وزارت کار نمی‌شوند؟
علاوه‌بر کسب‌وکارها، برخی از نیروهای انسانی نیز مشمول قوانین وزارت کار نمی‌شوند. طبق ماده ۱۸۹ قانون کار، افرادی که در مشاغلی مانند کشاورزی، باغبانی، صیادی، دامداری، پرورش آبزیان و سایر فعالیت‌های مشابه مشغول به کار هستند، از شمول قوانین وزارت کار معاف خواهند شد.
همچنین افرادی که در مشاغل حمل‌ونقل فعالیت دارند و ساعات کاری آن‌ها متناوب است، تحت قوانین وزارت کار قرار نمی‌گیرند؛ زیرا این دسته از افراد معمولاً درآمد خود را مستقیماً از مشتریان دریافت می‌کنند. برخی از این افراد شامل موارد زیر می‌شوند:
- افراد استخدامی در نهادهای انقلابی
- کارگران خارجی
- کارمندان شرکت‌های بیمه و بانک
- معلولین
- راننده‌های آژانس
- کارخانه‌جات‌ها و صنایع تسلیحاتی
- پیمانکاران
- اعضای هیئت علمیه دانشگاه‌ها
به‌طور کلی، نیروهای کاری که در این مشاغل فعالیت دارند، مشمول مقررات وزارت کار نیستند و قوانین مشخصی برای آن‌ها تعریف نشده است.
افراد استخدامی در نهادهای انقلابی
بر اساس مصوبه سال ۱۳۵۹ شورای انقلاب، نهادهای انقلابی مشمول قانون کار نمی‌شوند. نهادهایی مانند بنیاد شهید، نهضت سوادآموزی، بنیاد مسکن و شهرسازی از جمله این موارد هستند.
لازم به ذکر است که این قانون تنها شامل کارکنان اصلی این نهادها می‌شود و افرادی که در بخش‌های وابسته یا مرتبط با این نهادها فعالیت دارند، از این قانون مستثنا نیستند.
همچنین بسیاری از این نهادها زیرشاخه‌هایی در حوزه‌های مختلف مانند تولید، ساخت‌وساز و سایر صنایع دارند که در این موارد، قانون کار همچنان اعمال می‌شود و استثنایی برای آن‌ها وجود ندارد.
کارگران خارجی
در خصوص اینکه چه کسانی مشمول قوانین کار نمی‌شوند، باید به وضعیت کارگران خارجی نیز اشاره کرد. کارگران خارجی به دو دسته تقسیم می‌شوند.
- افرادی که پروانه اشتغال قانونی دارند: این افراد با داشتن پروانه اشتغال می‌توانند از برخی مزایای قانون کار بهره‌مند شوند؛ اما باید توجه داشت که حتی کارگران خارجی دارای پروانه اشتغال نیز از برخی مزایای قانون کار، مانند بیمه بیکاری، محروم هستند و این موارد به‌طور کامل برای آن‌ها اعمال نمی‌شود.
- افرادی که مشمول مقررات استخدامی نیستند و پروانه اشتغال هم ندارند: این افراد نه تنها از قوانین کار بهره نمی‌برند، بلکه اشتغال نیز برای آن‌ها ممنوع است. کار بدون پروانه اشتغال، نقض قوانین ماده ۱۸۱ قانون کار محسوب می‌شود.
کارمندان شرکت‌های بیمه و بانک
کارمندان بانک‌ها نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند. کارکنان بانک‌های دولتی تحت قوانین و مقررات استخدامی قرار دارند و مشمول قانون کار نیستند؛ اما کارکنان بانک‌های خصوصی یا افرادی که مشمول مقررات استخدامی نباشند، تحت پوشش قانون کار قرار می‌گیرند.
معلولین
طبق مصوبه‌ای که در سال ۱۳۸۳ تصویب شد، قوانین وزارت کار برای افراد معلول اعمال نمی‌شود. بر اساس این مصوبه، افراد و نیروهای معلول می‌توانند بدون نیاز به رعایت مقررات قانون کار، کسب‌وکارهای خود را در حوزه‌های مختلف تولیدی و خدماتی، از جمله آموزش، راه‌اندازی کنند.
راننده‌های آژانس
در خصوص افرادی که مشمول قانون کار نیستند، می‌توان رانندگان را مانند کارگران خارجی به دو دسته تقسیم کرد.
دسته اول شامل رانندگانی است که با استفاده از ماشین‌های شخصی خود به مسافرکشی می‌پردازند. این افراد تحت پوشش قانون کار قرار نمی‌گیرند و نمی‌توانند از مزایای آن بهره‌مند شوند؛ اما دسته دوم رانندگانی هستند که از تخصص خود در آژانس‌های خدماتی استفاده و به‌طور مستقیم تحت نظارت این آژانس‌ها کار می‌کنند.
این افراد که به‌طور مستقل مشغول به‌کار نیستند، بلکه تحت نظر یک کارفرما کار می‌کنند و می‌توانند از مزایای قانون کار بهره‌مند شوند.
کارخانه‌ها و صنایع تسلیحاتی
افرادی که در کارخانه‌ها و صنایع تولید تسلیحات فعالیت می‌کنند تحت حمایت قوانین کار قرار نمی‌گیرند؛ زیرا برای حمایت از کارکنان این بخش‌ها، قوانین خاصی تدوین شده است و افراد در این بخش‌ها تابع این قوانین هستند.
پیمانکاران
قراردادهایی که به‌صورت پیمانکاری منعقد می‌شوند، بسته به شرایط مختلف ممکن است مشمول قانون کار باشند یا نباشند. به‌عنوان مثال، اگر ابزار کار توسط کارفرما فراهم شود، کارگران می‌توانند از مزایای قانون کار بهره‌مند شوند.
در تمامی این موارد، حتی اگر قانون کار به برخی از کارگران تعلق نگیرد، آن‌ها می‌توانند در صورت بروز اختلاف به ادارات مربوطه در محل کار خود مراجعه کرده و برای حل اختلاف از آن‌ها کمک بگیرند.
اعضای هیئت علمیه دانشگاه‌ها
اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها نیز جزو افرادی هستند که مشمول قوانین کار نمی‌شوند.
پیشنهاد مطالعه: زنان مشمول قانون کار چه کسانی هستند؟
نتیجه‌گیری
مطابق با قوانین و مقررات موجود، برخی مشاغل و افراد از شمول قانون کار مستثنی هستند. این استثناها شامل کارگاه‌های خانگی، مشاغل خوداشتغالی، کارگران خارجی با پروانه اشتغال، کارمندان بانک‌ها و بیمه‌ها، معلولین، رانندگان آژانس، کارگران صنایع تسلیحاتی و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها می‌شوند.
در برخی موارد مانند پیمانکاری، شرایط خاصی برای بهره‌مندی از مزایای قانون کار وجود دارد. همچنین نهادهای انقلابی و برخی مشاغل کشاورزی و دامداری نیز از شمول این قانون معاف هستند؛ اما در مواقع بروز اختلافات کاری، افراد می‌توانند برای دریافت مشاوره و حل مشکلات خود به نهادهای مربوطه مراجعه کنند.
این تنوع در قوانین نشان‌دهنده پیچیدگی و تفاوت‌های موجود در روابط کاری است که به آگاهی و توجه دقیق به جزئیات قانونی احتیاج دارد.
دیدگاهتان را بنویسید