موضوع محاسبه حقوق و دستمزد همواره یکی از مباحث بنیادین استخدام و همراه با چالش‌های مهم در رابطه میان کارفرما و کارگر است. در این فرآیند، کسورات حقوق و دستمزد از جمله مسائلی است که حساسیت ویژه‌ای را برای طرفین به همراه دارد. از سوی دیگر، کارگر به علت کاهش درآمد خود از این کسورات ناراضی است و از سوی دیگر، نهادهای مختلفی همچون سازمان تأمین اجتماعی و اداره امور مالیاتی نسبت به صحت این محاسبات و واریز صحیح کسورات طبق قانون توجه ویژه‌ای دارند.
در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف کسورات حقوق و دستمزد خواهیم پرداخت تا با شناخت دقیق‌تر این مقوله، امکان محاسبات صحیح‌تری فراهم شود و از بروز مشکلات ناشی از عدم انطباق با قوانین و جریمه‌های احتمالی جلوگیری به عمل آید.
تعریف کسورات
کسورات حقوق و دستمزد به مبالغی اطلاق می‌شود که به دلایل مختلف و با استناد به مقررات گوناگون، از دستمزد کارگران و کارکنان نهادها کسر می‌گردد. این کسورات می‌تواند به‌صورت توافقی بین کارگر و کارفرما تعیین شود یا مطابق با قوانین جاری، باید مبلغی از حقوق کارکنان کسر و به حساب سازمان‌های مربوطه واریز گردد. در واقع، کسورات بر اساس نیازها و الزامات قانونی و اجتماعی طراحی شده‌اند و نقش مهمی در تنظیم روابط کاری و تأمین حقوق اجتماعی کارکنان دارند.
انواع کسورات حقوق و دستمزد
کسورات حقوق و دستمزد به طور کلی به دسته‌بندی‌های متفاوتی تقسیم می‌شود. این دسته‌ها شامل کسورات قانونی، کسورات قضایی و کسورات درون سازمانی است که در ادامه به تحلیل هر یک خواهیم پرداخت.
کسورات قانونی
کسورات قانونی به وجوهی اطلاق می‌شود که بر اساس مقررات قانونی تعیین گردیده و کارفرمایان موظف به رعایت آن هستند. این کسورات باید از حقوق کارکنان کسر و به حساب سازمان‌های مربوطه واریز شود. از جمله این موارد، حق بیمه سهم کارگر و مالیات بر درآمد حقوق است. رعایت این کسورات برای حفظ حقوق اجتماعی کارگران و تأمین منابع مالی دولت الزامی خواهد بود.
انواع کسورات قانونی
کسورات قانونی به تنهایی شامل موارد متعددی هستند که در ادامه به بررسی هر کدام از آنها خواهیم پرداخت:
۱. بیمه (سهم کارگر)
نرخ بیمه کارگران مشمول قانون کار، معادل ۳۰ درصد از حقوق و مزایای مشمول بیمه آنان است. این کسورات به‌صورت مشترک بین کارفرما و کارگر پرداخت می‌شود. از این ۳۰ درصد، ۷ درصد سهم کارگران و ۲۳ درصد سهم کارفرمایان است.
مکانیسم پرداخت حق بیمه به‌این صورت است که کارفرما ۷ درصد از حقوق و مزایای ماهانه کارگر را کسر کرده و به آن ۲۳ درصد مابقی را اضافه می‌کند. مجموع این دو، ۳۰ درصد می‌شود که به حساب تأمین اجتماعی واریز می‌گردد.
۲. مالیات بر حقوق
مالیات بر حقوق هر ساله بر اساس مصوبات قانونی مشخص می‌گردد و برای مشاغل و درآمدهای متفاوت تعیین می‌شود. درآمد افراد حقیقی در نتیجه کارکردن برای دیگران، چه حقیقی و چه حقوقی، مشمول مالیات قرار می‌گیرد. این درآمدها ممکن است به‌صورت نقدی یا غیرنقدی باشد و می‌تواند به‌صورت ساعتی یا بر اساس میزان کار انجام شده محاسبه گردد. همچنین گفتنی است، درآمدهایی که افراد در مأموریت‌های خارج از کشور و از منابع ایرانی به دست می‌آورند، مشمول مالیات بر درآمد حقوق خواهند بود.
۳. صندوق اجرا
زمانی که کارگر بر اساس حکم دادگاه یا مراجع قانونی ملزم به پرداخت مبالغی گردد، کسوراتی تحت‌‌عنوان صندوق اجرا به‌صورت ماهیانه از حقوق او کسر می‌شود. این مبالغ به حساب صندوق اجرا واریز می‌شود و فرایند کسر و واریز تا زمانی که کل مبلغ تعیین‌شده تسویه گردد، ادامه خواهد داشت.
کسورات شخصی
کسورات شخصی، مقادیری هستند که به‌صورت دائمی یا موقتی بنا بر توافق میان کارگر و کارفرما از حقوق ماهیانه کارکنان کسر می‌شود. این کسورات تحت هیچ‌گونه قانون خاصی پیش‌بینی نشده و تنها به توافقات دو طرف وابسته هستند.
انواع کسورات شخصی
کسورات شخصی موراد زیادی را در برمی‌‌گیرد که در ادامه مطلب به بیان انواع کسورات شخصی می‌‌پردازیم.
۱. مساعده
مساعده به بخشی از حقوق گفته می‌شود که کارگر پیش از موعد تعیین‌شده از کارفرما دریافت می‌نماید. این اقدام صرفاً با رضایت کارفرما صورتی می‌گیرد و پس از آن، مبلغ مساعده از حقوق کارگر در زمان پرداخت کسر خواهد شد.
۲. وام
در صورتی که کارگر از کارفرما وامی دریافت کند، به طور ماهیانه مبلغ خاصی تحت عنوان قسط وام از حقوق او کسر می‌شود. این کسر باتوجه به شرایط و ضوابط وام انجام می‌گیرد تا زمانی‌‌که کل مبلغ وام تسویه گردد.
۳. بدهی
اگر کارگر به کارفرما بدهی داشته باشد، با توافق طرفین مبلغی به‌صورت ماهیانه از حقوق کارگر کسر خواهد شد تا کل بدهی پرداخت شود.
۴. پیش‌پرداخت حقوق
پیش‌پرداخت به مبلغی گفته می‌شود که کارگر پیش از انجام کار از کارفرما دریافت می‌کند. این مبلغ در زمان پرداخت حقوق و پس از انجام کار از حقوق کارگر کسر می‌شود. تفاوت اصلی پیش‌پرداخت با مساعده در این است که در مساعده، کارگر بابت کاری که انجام داده، مبلغی دریافت می‌کند، در حالی که پیش‌پرداخت قبل از انجام کار اعطا می‌شود.
۵. بیمه‌های تکمیلی
چنانچه کارگر یا افراد تحت تکفل او از بیمه‌های تکمیلی که کارفرما فراهم کرده، بهره‌مند شوند، مبلغی به‌صورت ماهیانه بابت این بیمه از حقوق کارگر کسر خواهد شد. این مبلغ براساس نرخ بیمه و نیز تعداد افراد تحت پوشش محاسبه می‌شود.
۶. حق عضویت
در برخی سازمان‌ها و شرکت‌ها، صندوق‌هایی وجود دارد که کارگر می‌تواند با عضویت در آنها از مزایای خدمات این صندوق‌ها بهره‌مند گردد. مستند به شرایط و ضوابط، مبلغی از حقوق کارگر بهعنوان حق عضویت کسر می‌شود.
۷. هزینه غذا
بر اساس توافق‌نامه میان کارگر و کارفرما، در صورت تأمین وعده‌های غذایی کارگر، کارفرما مجاز است مبلغ مربوط به این خدمات غذایی را از حقوق کارگر کسر کرده و آن را بهعنوان هزینه غذا در فیش حقوقی درج نماید.
کسورات قضایی
این نوع کسورات به موارد پیش‌بینی شده در پرونده‌های قضایی کارمندان مربوط می‌شود. در صورتی که قوه قضاییه حکم به کسر مبلغی از حقوق فردی صادر کند، کارفرما ملزم است این کسورات را از حقوق کارمند کسر و به مرجع مربوطه واریز نماید. به عنوان مثال، اگر شخصی به دلیل طرح دعوی مهریه از سوی همسرش، حکم کسر مبلغی از حقوقش را دریافت کند، کارفرما موظف است به این حکم عمل نماید.
کسورات درون سازمانی
کسورات درون سازمانی به کسورات مربوط به توافقات و مسائل داخلی سازمان‌ها اشاره دارد. این کسورات اغلب در شرایطی به کار می‌رود که کارمندان از سازمان خود وام دریافت کنند و توافق شود که اقساط آن وام از حقوق ماهیانه کسر شود. همچنین، در مواردی که پرسنل به دریافت مساعده نیاز دارند، مبلغ مساعده در پایان ماه از حقوق آنها کسر خواهد شد. این نوع کسورات به توافقات و سیاست‌های مالی سازمان‌ها بستگی دارد.
نحوه محاسبات کسورات حقوق و دستمزد
کسورات حقوق و دستمزد یکی از مباحث حیاتی در سیستم‌های مالی و اداری به حساب میآید. از مهم‌ترین این کسورات می‌توان به حق بیمه سهم کارگر و مالیات حقوق اشاره کرد. این دو موضوع نهتنها در زندگی روزمره کارکنان تأثیرگذار هستند بلکه در فرآیند محاسبه و پرداخت حقوق نیز نقش اساسی ایفا می‌کنند.
به منظور محاسبه حق بیمه، در گام نخست باید حقوق مشمول بیمه افراد تعیین گردد. این فرایند مستلزم کسر معافیت‌های بیمه‌ای از حقوق ناخالص افراد است. متداول‌ترین این معافیت‌ها شامل حق اولاد و حق مأموریت خواهد بود. پس از محاسبه حقوق مشمول بیمه، ۷ درصد از آن بهعنوان حق بیمه سهم کارگر در نظر گرفته شده و به عنوان کسورات از حقوق کارکنان کسر می‌شود.
در خصوص محاسبه مالیات حقوق، مراحل مشابهی دنبال می‌شود. ابتدا باید حقوق مشمول مالیات تعیین گردد. برای این کار نیز معافیت‌های مالیاتی نظیر حق مأموریت، حق بیمه سهم کارگر و مزایای رفاهی انگیزشی مانند حق ایاب و ذهاب از حقوق ناخالص فرد کسر می‌شود. به این ترتیب، حقوق مشمول مالیات به دست میآید که باید در جدول پلکانی نرخ‌های مالیاتی قرار گیرد تا محاسبه دقیق مالیات برآورد گردد.
بیمه سهم کارگر چیست؟
بیمه سهم کارگر یک سیستم حمایتی است که به کارگران این امکان را می‌دهد تا با پرداخت سهمی از بیمه خود، از خدمات مختلفی بهره‌مند شوند. خدماتی نظیر بیمه‌های درمان و حوادث، دریافت مستمری پس از مرگ، بازنشستگی و همچنین در صورت بروز از کارافتادگی، از جمله مزایای این بیمه به شمار می‌روند. سهم بیمه کارگران به صورت ۷ درصد از حقوق ماهانه آنها محاسبه و از درآمدشان کسر شده و به حساب بیمه تأمین اجتماعی واریز می‌شود. این کسورات به‌صورت ثابت و بدون تغییر، به حقوق کارگران اضافه می‌شود.
مالیات حقوق
مالیات بر حقوق نیز یکی دیگر از کسورات ثابت در حقوق کارگران است. مسئولیت محاسبه مقدار این مالیات بر عهده کارفرما خواهد بود. کارفرما با بررسی معافیت‌های مالیاتی برای هر کارمند، مبلغ نهایی را که باید از حقوق او کسر شود، تعیین می‌کند. این مبلغ پس از کسر معافیت‌ها به اداره مالیات واریز می‌گردد. لذا، بررسی دقیق عواملی که ممکن است به معافیت مالیاتی منجر شود، قبل از انجام کسورات حقوق از اهمیت خاصی برخوردار است تا مبلغ نهایی به درستی محاسبه شود.
کسورات حقوق به‌صورت توافقی
کسورات بهعنوان ابزاری در جهت حمایت از حقوق کارمندان عمل می‌کنند که نیاز به توجه بیشتری از سوی افراد دارد. در عرصه روابط کار، مواقعی پیش میآید که کارفرما و کارگر به توافقی در خصوص کسورات حقوق دست می‌زنند. این توافقات معمولاً از شرایط خاصی ناشی می‌شوند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
۱) وام مسکن و وام‌های ضروری
یکی از دلایل اصلی کسورات حقوق، شرایطی است که کارگر از کارفرما وام مسکن یا وام‌های ضروری دیگر دریافت می‌کند. در این قبیل موارد، مبلغ توافقی بین طرفین تعیین می‌شود و هر ماه کسورات لازم جهت بازپرداخت وام از حقوق کارگر کسر خواهد شد. این توافق می‌تواند به صورت درصدی از حقوق یا مبلغی ثابت باشد که وابسته به تصمیمات دو طرف است.
۲) بدهی کارگر به شرکت
در مواقعی که کارگر بدهی به شرکت دارد، توافقی در مورد کسر مبلغی از حقوق هر ماه انجام می‌گیرد. این فرآیند تا زمان تسویه کامل بدهی ادامه پیدا می‌کند و به کارفرما این امکان را خواهد داد که کسورات لازم را به صورت ماهیانه از حقوق کارگر کسر کند.
۳) مساعده‌های مالی
در صورتی که کارگر نیاز به مساعده مالی داشته باشد، می‌تواند پیش از موعد پرداخت حقوق این مبلغ را از کارفرما دریافت کند. در این حالت، مبلغ مساعده در زمان پرداخت بعدی از حقوق کارگر کسر می‌گردد. این نوع توافق شرایط مالی کارگران را تسهیل نموده و به مدیریت بهتری در هزینه‌های روزمره آنها کمک می‌کند.
۴) پیش‌پرداخت حقوق
گاهی اوقات پیش میآید که کارگر پیش از انجام کار مبلغی را بهعنوان پیش‌پرداخت دریافت می‌کند. در این‌‌گونه موارد، پس از اتمام کار این مبلغ از حقوق کارگر کسر خواهد شد. پرداخت پیش‌پرداخت به کارفرما این امکان را می‌دهد که در ابتدا جهت تحریک کارگر برای آغاز پروژه، مبلغی را پرداخت کند و در انتها کسورات لازم را انجام دهد.
۵) واریزی‌های اشتباه
موضوع دیگری که اغلب کارفرمایان در حین کار با آن مواجه می‌شوند، واریز مبلغی به اشتباه برای کارگر است. در چنین مواقعی، مبلغ اضافی که به طور نادرست واریز شده، از حقوق کارگر کسر می‌گردد. این نوع کسری معمولاً به دلیل خطاهای اداری صورت می‌گیرد و نیاز به توافق خاصی ندارد.
تفاوت مساعده و پیش‌پرداخت
لازم به ذکر است که تفاوت‌های اساسی بین مساعده و پیش‌پرداخت وجود دارد. مساعده به معنی دریافت مبلغی زودتر از موعد پرداخت حقوق است، در حالی که پیش‌پرداخت به معنای پرداخت مبلغ قبل از شروع کار است. در هر دو حالت، کسورات متناسب با شرایط و توافقات صورت می‌گیرد که به مدیریت مالی کارگر و کارفرما کمک می‌کند.
پیشنهاد مطالعه: چگونه در جلسه مصاحبه کاری حقوق درخواستی خود را بیان کنیم؟
جمع بندی
کسورات، عنوان ستونی در فیش حقوقی است که هر چه میزان آن کمتر باشد، خوشحالی کارمند بیشتر می‌شود. این درک ابتدایی از کسورات است که معمولاً پیش از آگاهی از چرایی کسورات حقوقی در ذهن بسیاری وجود دارد. اما واقعیت این است که کسورات به طور کلی، وجوهی هستند که به‌صورت قانونی یا توافقی از حقوق کارمندان کسر می‌شوند و در بسیاری از موارد، این کسرها در راستای تامین منافع کارمندان انجام می‌پذیرند.
کسورات می‌توانند شامل مواردی چون بیمه، مالیات و سایر مزایای اجتماعی باشند که در نهایت به حفظ امنیت اقتصادی کارمندان کمک می‌کند. بدین ترتیب، درک درست از مفهوم کسورات و دلیل وجود آنها نهتنها می‌تواند به کاهش نگرانی کارمندان کمک کند، بلکه در حالت کلی موجب ارتقای آگاهی آنان در زمینه حقوق و مزایای خود خواهد شد.
دیدگاهتان را بنویسید